Don Quảng Ngãi không trùng lặp với bất kì món ăn nào trong ẩm thực nước ta.
Nếu bạn không phải là dân sành ăn hay có hiểu biết nhất định về don thì chắc chắn sẽ dễ lẫn lộn giữa don và hến. Don thuộc họ nhuyễn thể hai mảnh, vỏ nửa đen nhạt nửa vàng lợt, hình quả trám, to bằng móng tay út người lớn, dài hơn một phân. Vỏ don thường mỏng hơn các loài ốc khác. Ruột don màu vàng và có những tua hồng bao quanh. Don nằm sâu dưới cát (khoảng 5 phân), mỗi năm chỉ nổi lên một lần với mực nước ngập khoảng một mét. Don thoạt nhìn trông khá giống hến, nhưng nhìn kỹ sẽ thấy sự khác biệt.
Don chỉ xuất hiện ở sông Trà, sông Vệ của Quảng Ngãi. Loài don thường sống rải rác khắp nơi, lòng sông, bờ sông… và đông đúc nhất là ở khu vực gần các cửa sông. Điểm tập trung sinh sống ưa thích của don là môi trường đất cát. Thường vào mùa khô hạn khoảng tháng 4 đến tháng 5, người dân xung quanh hai con sông mới vào mùa cào don. Nhưng có khi vào tháng 7 don cũng xuất hiện nhiều. Don sống vùi trong cát nên việc cào don rất cực khổ với người dân. Có những hôm gặp nước lớn, người cào don phải ngâm mình dưới nước hàng giờ đồng hồ mà cũng không bắt được nhiều.
Nếu có may mắn được đến Quảng Ngãi vào đúng mùa don, du khách hãy tranh thủ thưởng thức món ăn đặc biệt này. Vào những thời điểm khác trong năm, người Quảng Ngãi thường thay don bằng hến. Dù 2 loài này có cùng họ với nhau, nhưng nếu trong bát không phải con don có màu vàng với những tua hồng bào quanh thì món ăn dù có thêm bao nhiêu gia vị cũng chẳng thể nào đúng kiểu.
Don Quảng Ngãi mộc mạc, không cầu kỳ trong công thức chế biến, tuy nhiên cũng có vài đặc điểm sau đây trong quá trình chế biến:
- Don sau khi được cào về được ngâm trong nước lạnh để ra bớt cát, rửa thật sạch.
- Đun sôi nồi nước, cho don vào khuấy đều tay để don há miệng.
- Nước luộc don được cho vào một nồi lớn khác, nêm nếm gia vị sao cho vừa miệng. Don nên nấu nhạt hoặc vừa ăn vì nấu mặn sẽ làm mất đi độ ngọt thanh tuyệt vời của nó. Riêng những con don sau khi luộc thì cho vào rổ, đãi lấy ruột, bỏ đi phần vỏ.
- Nếu bạn thích ăn béo thì cho ít dầu vào chảo, phi thơm ít hành tỏi rồi xào phần ruột don. Bẻ miếng bánh tráng sống vào tô, đổ nước don vào, thêm những con don vào, rắc thêm hành tây và hành lá cắt mỏng, lại rắc vài hạt tiêu. Vậy là bạn đã có một tô don hương vị chính tông xứ Quảng rồi đấy.
Món don Quảng Ngãi có thể dùng kèm với bánh tráng gạo nướng, vắt thêm miếng chanh, ăn với vài quả ớt sim, don nóng hổi, ớt cay, vừa ăn vừa hít hà. Hương vị thanh ngọt, hấp dẫn, không bao giờ ngán, một mình xơi một lúc gần 2 tô mới đã miệng. Hương vị nguyên sơ, tươi ngọt còn vương vấn nơi đầu lưỡi, cắn thêm một trái ớt sim là tuyệt không còn gì để tả. Món này ăn ngon nhất là vào mùa đông, trời lạnh.
Nếu bạn muốn thay đổi khẩu vị, có thể xào don với hành tây, thêm ít rau răm rồi xúc với bánh tráng nướng cũng cực kỳ hấp dẫn. Miếng bánh tráng giống dai dai, thơm dịu mùi gạo tẻ được bẻ nhỏ cho vào tô.
Có thể nói món don như đặc tính của người đất Quảng, không cầu kỳ, không đắt đỏ, cái ngon tự nhiên đến từ vị ngọt thanh lạ của con don trên mảnh đất quê hương đã tạo nên một đặc sản, một niềm tự hào của ẩm thực Quảng Ngãi.. Mộc mạc, dân dã song canh don gần như chứa đựng tất cả con người, tình cảm và văn hóa của vùng đất núi Ấn sông Trà này.
Nguồn: Tổng hợp
